Όταν βρεθείτε στην καταστάση να βλέπετε τις εκπομπές ριάλιτι, είστε στις περισσότερες περιπτώσεις συγκεντρώμενοι στο ασήμαντο περιεχόμενο. Σ’άυτη την περίπτωση, επιχειρείτε να δραπετεύσετε από τον εαυτό σας. Γιατί μια εκπομπή ριάλιτι να χρησιμεύει ως αντικαθιστώντας πράκτορας για την πραγματικότητά σας κι όχι ως βοηθός της?
Ας είναι σαφώς ότι το πρόγραμμα υψηλής ποιότητας των ΜΜΕ δεν ειναι απαραίτητο να είναι εκπαιδευτικό μες στον χαρακτήρα του, αλλά πρέπει να φέρει την σύνδεση με την πραγματικότηα. «Ο Μεγάλος αδερφός» δείχνει την έλλειψη αυτής της σύνδεσης αφού οι άνθρωποι είναι κινηματογραφημένοι στις πειραματικές συνθήκες, σαν το λευκό ποντίκι στο εργαστήριο.
΄Ετσι, το να βλέπει κανείς τον Μεγάλο Αδερφό δεν τον κανει χαζό κιόλας, αλλά τον τραβάει από τον εαυτό του. Ασυνείδητη απόφαση να πραγματοποιήσεις την δραπέτευση από τον εαυτό σου με την χρήση των πραγματικότητας-άσχετων μεσών,μπορεί να προκαλέσει το χάσιμο της σύνδεσης στην συναισθηματική σου πραγματικότητα. Με άλλα λόγια, μπορεί να σε κάνει το «media ζόμπι».
Πάνω στη μεγάλη κλίμακα, οι άνθρωποι είναι τυφλωμένοι από τα διάφορα ΜΜΕ, όπως οι μάρκες, κοινωνικά δίκτυα και την τηλεόραση, τόσο που χάνουν την ευαίσθηση για τον εαυτό τους. Θα ηταν διαφορετικό εαν αυτά τα μέσα ήταν βασισμένα στην πραγματικότητα. Αλλά αυτά είναι όλο και περισσότερο διασκεδαστικά και διαφημιστικά-πλούσια, ενώ λιγότερο χρήσιμα στους χρήστες τους.
Για παράδειγμα, όταν ξεφυλλίζουμε την καθημερινή μας εφημερίδα, μπορούμε συχνά να δούμε τις πληροφορίες σχετικές με τα γεγονότα που γίνονται δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από εμάς, μα είναι πολύ δύσκολο να βρούμε τοπικές ειδήσεις που μας αφορούν. Επιπλέον, αρνητικές ειδήσεις είναι άφθονες στις καθημερινές εφημερίδες, κάνοντας τους ανθρώπους να μείνουν στο σπίτι, λόγω των παράλογων φοβών.
Αν και περισσότεροι γίνονται ενήμεροι για αρνητικά αποτελέσματα των ΜΜΕ στον εαυτό τους και στις οικογένειές τους, είναι δύσκολο για αυτούς να αντισταθούν στην χρήση των ΜΜΕ. Τα ΜΜΕ επιδρούν στις δικές μας κοινωνίες χειρότερα και πιο βλαβερά από το οινόπνευμα και τα ναρκωτικά. Εάν παίρνεις ποτήρι κρασί, αυτό μπορεί να σε χαλαρώσει, έχοντας έτσι το θετικό αποτέλεσμα. Ωστόσο, αν πίνεις πολύ αλκοόλ κάθε βράδυ αυτό μπορεί να είναι καταστρεπτικό για την υγεία σου.
Το ίδιο ακριβώς με την χρήση της τηλεοράσεως, περιοδικών και διαδικτύου. Μόνο που πριν δεν είχαμε τόσες ευκαιρίες να καταδυθούμε στον «κόσμο διαφυγής», όπως τώρα. Με το κινητό στο χέρι και Ιντερνέτ-πρόσβαση, μπορούμε να ξεφύγουμε από καθημερινά προβλήματα όποτεδήποτε αισθανθούμε ανίκανοι να χειριστούμε το θέμα τους .Κι όλα αυτά γίνονται πολύ συχνά.
Εκτός ότι είναι αποπλανητικά από τη φύση τους, τα ΜΜΕ είναι και σημαντικά απάτηλα, γιατί στην περίπτωση του Φέισμπουκ φαίνεται να επικοινωνούμε με άλλα πρόσωπα, μη ψάχνωντας τη διαφυγή από τη τραχύτητα της καθημερινής ζωής. Παρόμοια, όταν πίνετε το αλκοόλ, αποδεικνύεται ότι μπορείτε να θερμανθείτε. Μόνο που αυτό είναι μια Φάτα Μοργκάνα.
Στην ουσία της σύγχρονης «συναισθηματικης αντικατάστασης» στέκεται η ανθρώπινη αδυναμία να χειρίζεται η πίεση του αυξανόμενου αριθμού των αλλαγών των μέσων ενημέρωσης.Τα ΜΜΕ υπήρξαν περισσότερο απάτηλα, αποπλανητικά, και εξωπραγματικά ταυτόχρονα. Πάνω απ’ όλα, αντί να μας προσφέρουν το «πλαίσιο αναφοράς», τα μοντέρνα ΜΜΕ μας βομβαρδίζουν με εντατικό περιεχόμενο που «σκοτώνει την φαντασία». Τέλος πάντων- γιατί είναι απαραίτητο να σκεφτόμαστε και πιο σημαντικό – να νιώθουμε, αν όλα σερβίρονται στο πιάτο για μας?
Τα ΜΜΕ μας προμηθεύουν περισσότερες λεπτομερειακές λύσεις και εταιρειακά σχήματα συμπεριφοράς όπως ποτέ πριν, καταστρέφοντας έτσι την δυνητικότητα για φαντασία η οποία είναι ο πύρηνας του θετικού αποτελέσματος των ΜΜΕ. ΤΒ-προγράμματα μας υποβάλλουν τις εικόνες και ήχους, κάνοντας μας τεμπέληδες και συνεπώς λιγότερο δημιουργικούς, ενώ τα βιβλία μπορεί να μας εμπνεύσουν, με τα λόγια μόνο, αφήνοντας μας το κέφι να φανταζόμαστε εικόνες στο νου μας.
Τα αποτελέσματα της ροκ-εν-ρολ μουσικής στην υποδούλωση του ανθρώπινου γένους είναι ολοφάνερα, όταν ξύσετε κάτω από την επιφάνεια. Από τη μια μπορεί να φανεί ότι οι νέοι, οι οποίοι ακούνε αυτό το είδος μουσικής, εκφράζονται χορεύοντας. Απ’ την άλλη, όταν συλλογιστείτε τι παίζει, για τα «νέα ζώα», η προετοιμασία για τη ζωή τους, καταλαβαίνετε ότι οι αμέτρητες ώρες περασμένες στα νυχτερινά μπαρ όντως παύουν τους νέους να εκφραστούν ή να έρθουν στην επαφή με τον εαυτό τους, που θα τους διέγειρε να πάρουν το ενεργητικό ρόλο στη ζωή τους.
Ακόμα, τα Μέσα ενημέρωσης κατευθύνουν το ακροατήριο προς την τελειότητα με το να απεικονίζουν την γυναικεία ομορφιά σαν στοχό για τους χρήστες, κι όχι σαν αντανάκλαση της πραγματικότητας. Συγκεντρώνοντας σε αντιπροσώπευση των υλικών αξιών, τα Μέσα έγιναν ΜΜΕ-κεντρικά, ακυρώνοντας συναισθηματική πραγματικότητα που θα ΄πρεπε να αντιπροσωπεύουν.
Έλλειψη της συναισθηματικής αντιπροσώπευσης είναι το σημάδι για ανισόρροπο κόσμο του συγχρόνου περιεχομένου των ΜΜΕ. Τρελές προδιαγραφές της αντικειμενικότητας φτιαγμένες από το δημοσιογραφικό κώδικα δεοντολογίας πνίγουν την συναισθηματική τους έκφραση και δημιουργικότητα στα ΜΜΕ, φτιάχνοντάς τα ρόμποτ από τους μεσολαβητές μας για την πραγματικότητα, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα το ακροατήριο να μετατραπεί σε ζόμπι.
΄Ενας ακόμη δείκτης του εξωπραγματικού ΜΜΕ-περιεχομεένου είναι η πανταχού πάρουσα άψυχη στατιστική, η οποία πιο πολύ μπερδεύει το ακροατήριο παρά να του προβάλλεται ως λογική. Ασήμαντες φιγούρες είναι καλό σημάδι για υλική προσέγγιση στη ζωή στα Μέσα μας.
Μεγάλα προγράμματα αποτυγχάνουν να διαβιβάζουν τα καθημερινά ζητήματα των κοινοτήτων μας. Οι πορείες των ΜΜΕ -επιεικείας δεν ειναι συχνά εξατομικευμένες σε αρκετά μεγάλο βαθμό, ιδιαιτέρως οταν πρόκειται για την εκπαίδευση. Υπαρχουν πόλλαπλες καθολικές (universal) αντιλήψεις προσδιορισμένες μέχρι τις ψιλές λεπτομέρειες από όλες τις ζωτικές απόψεις, καταστελλόντας την ατομικότητα. Η καλύτερη εικόνα γι΄ αυτό περιλαμβάνει την μείωση αριθμών των τοπικών ΜΜΕ ως αντίβαρο στην πρόοδο των διεθνών ομίλων ετερογενών δραστηριοτήτων. Αυτές οι τάσεις δυσκολεύουν όλους να διαβάσουν «τη δική τους σειρά βιβλίων», αφού δεν υπάρχουν καθολικά μονοπάτια της γνώσης.
Αποτελέσματα των ΜΜΕ μπορούν να ελεγχθούν με τα παιδιά, στις συνθήκες του εξωπραγματικού περιεχομένου. Σήμερα, τα παιδιά ξεκινάνε με την εντατική χρήση των ΜΜΕ από την μικρή ηλικία. Συνήθως βλέπουν τα εξωπραγματικά κινούμενα σχέδια στην τηλεόραση, παίζουν τα Η/Υ παιχνίδια και έχουν πρόσβαση στο Ιντερνέτ μεσα από τα κινητά τους. Τα παιδιά εφαρμόζουν εξωπραγματική έννοια απ’ τα σημερινά κινοάμενα σχέδια στη ζωή τους, σημειώνουν οι παιδαγωγοί. Γιατί, όμως έτσι? Μπορούμε να φτάσουμε στην απάντηση απλά με το να συγκρίνουμε σύγχρονες και του «παλιού-σχολείου» τους χαρακτήρες στα κινούμενα σχέδια. Θα βλέπαμε ότι τα Πόκεμον και ο Μπομπ Σφουγγαράκης εκδιώκουν τους πιο ρεαλιστικούς χαρακτήρες, συμπεριλαμβάνοντας την Σταχτοπούτα και Ντόναλντ Ντακ.
Εκτός από το Ιντερνέτ, τηλεόραση, εφημερίδες, κινητά τηλέφωνα, ραδιόφωνο, μουσική, βιβλία, ταινίες και θεατρικά έργα, κατά την άποψή μου- τα ΜΜΕ περιέχουν τους θεσμούς, όπως το κράτος, τις θρησκείες και τις εταιρείες, αλλά και άλλες μάρκες της πολιτιστικής κληρονομιάς όπως την αρχιτεκτονική, ιατρική, επιστήμη, εκπαιδευτική ιστορία και ηθική, σαν τείνουν να μας μεταφέρουν τα μηνύματα της ανθρωπικής πνευματικής πραγματικότητας. Θα περιγράψω την παραλειπόμενη σχέση της πραγματικότητας και των ΜΜΕ μαζί στο φιλοσοφικό δοκίμιο- “Birth, life and Death of Cultural Organism” και στην διδακτορική μου διατριβή. ΄Ετσι,σας προσκαλώ να συμβάλλετε στην Media Use Survey (πρόσιτη επίσης και στα γαλλικά, κορεάτικα, αγγλικά και σέρβικα) βοηθώντας με να επιστημονικά επιβεβαιώσω αυτές τις ιδέες.
Ο Λιούμπισα Μπόγιτς,
Πρόεδρος της εκτελεστικής επιτροπής στο Positive Center for Digital Media
PhD υποψήφιος στο Ινστιτούτο Πολιτικών σπουδών, Πανεπιστημίου Λυμιέρ της Λυών .
